పతంజలి యోగ సూత్రాణి - 3 (విభూతి పాదః) - పతంజలి యోగ సూత్రాలు

శ్రీపాతంజలయోగదర్శనమ్ ।

అథ విభూతిపాదః ।

దేశబంధశ్చిత్తస్య ధారణా ॥1॥

తత్ర ప్రత్యయైకతానతా ధ్యానమ్ ॥2॥

తదేవార్థమాత్రనిర్భాసం స్వరూపశూన్యమివ సమాధిః ॥3॥

త్రయమేకత్ర సంయమః ॥4॥

తజ్జయాత్ ప్రజ్ఞాలోకః ॥5॥

తస్య భూమిషు వినియోగః ॥6॥

త్రయమంతరంగం పూర్వేభ్యః ॥7॥

తదపి బహిరంగం నిర్బీజస్య ॥8॥

వ్యుత్థాననిరోధసంస్కారయోరభిభవప్రాదుర్భావౌ నిరోధక్షణచిత్తాన్వయో నిరోధపరిణామః ॥9॥

తస్య ప్రశాంతవాహితా సంస్కారాత్ ॥10॥

సర్వార్థతైకాగ్రాతయోః క్షయోదయౌ చిత్తస్య సమాధిపరిణామః ॥11॥

తతః పునః శాంతోదితౌ తుల్యప్రత్యయౌ చిత్తస్యైకాగ్రతా పరిణామః ॥12॥

ఏతేన భూతేంద్రియేషు ధర్మలక్షణావస్థాపరిణామా వ్యాఖ్యాతాః ॥13॥

శాంతోదితావ్యపదేశ్యధర్మానుపాతీ ధర్మీ ॥14॥

క్రమాన్యత్వం పరిణామాన్యత్వే హేతుః ॥15॥

పరిణామత్రయసంయమాదతీతానాగతజ్ఞానమ్ ॥16॥

శబ్దార్థప్రత్యయానామితరేతరాధ్యాసాత్ సంకరస్తత్ప్రవిభాగసంయమాత్ సర్వభూతరుతజ్ఞానమ్ ॥17॥

సంస్కారసాక్షాత్కరణాత్ పూర్వజాతిజ్ఞానమ్ ॥18॥

ప్రత్యయస్య పరచిత్తజ్ఞానమ్ ॥19॥

న చ తత్ సాలంబనం తస్యావిషయీభూతత్వాత్ ॥20॥

కాయరూపసంయమాత్ తద్గ్రాహ్యశక్తిస్తంభే చక్షుః ప్రకాశాసంప్రయోగేఽంతర్ధానమ్ ॥21॥

సోపక్రమం నిరుపక్రమం చ కర్మ తత్సంయమాదపరాంతజ్ఞానమరిష్టేభ్యో వా ॥22॥

మైత్ర్యాదిషు బలాని ॥23॥

బలేషు హస్తిబలాదీనీ ॥24॥

ప్రవృత్త్యాలోకన్యాసాత్ సూక్ష్మవ్యవహితవిప్రకృష్టజ్ఞానమ్ ॥25॥

భువనజ్ఞానం సూర్యే సంయమాత్ ॥26॥

చంద్రే తారావ్యూహజ్ఞానమ్ ॥27॥

ధ్రువే తద్గతిజ్ఞానమ్ ॥28॥

నాభిచక్రే కాయవ్యూహజ్ఞానమ్ ॥29॥

కంఠకూపే క్షుత్పిపాసానివృత్తిః ॥30॥

కూర్మనాడ్యాం స్థైర్యమ్ ॥31॥

మూర్ధజ్యోతిషి సిద్ధదర్శనమ్ ॥32॥

ప్రాతిభాద్వా సర్వమ్ ॥33॥

హృదయే చిత్తసంవిత్ ॥34॥

సత్త్వపురుషయోరత్యంతాసంకీర్ణయోః ప్రత్యయావిశేషో భోగః పరార్థత్వాత్ స్వార్థసంయమాత్ పురుషజ్ఞానమ్ ॥35॥

తతః ప్రాతిభశ్రావణవేదనాదర్శాస్వాదవార్తా జాయంతే ॥36॥

తే సమాధావుపసర్గావ్యుత్థానే సిద్ధయః ॥37॥

బంధకారణశైథిల్యాత్ ప్రచారసంవేదనాచ్చ చిత్తస్య పరశరీరావేశః ॥38॥

ఉదానజయాజ్జలపంకకంటకాదిష్వసంగ ఉత్క్రాంతిశ్చ ॥39॥

సమానజయాజ్జ్వలనమ్ ॥40॥

శ్రోత్రాకాశయోః సంబంధసంయమాత్ దివ్యం శ్రోత్రమ్ ॥41॥

కాయాకాశయోః సంబంధసంయమాత్ లఘుతూలసమాపత్తేశ్చ ఆకాశగమనమ్ ॥42॥

బహిరకల్పితా వృత్తిర్మహావిదేహా తతః ప్రకాశావరణక్షయః ॥43॥

స్థూలస్వరూపసూక్ష్మాన్వయార్థవత్త్వసంయమాత్ భూతజయః ॥44॥

తతోఽణిమాదిప్రాదుర్భావః కాయసంపత్ తద్ధర్మానభిఘాతశ్చ ॥45॥

రూపలావణ్యబలవజ్రసంహననత్వాని కాయసంపత్ ॥46॥

గ్రహణస్వరూపాస్మితాన్వయార్థవత్త్వసంయమాదింద్రియజయః ॥47॥

తతో మనోజవిత్వం వికరణభావః ప్రధానజయశ్చ ॥48॥

సత్త్వపురుషాన్యతాఖ్యాతిమాత్రస్య సర్వభావాధిష్ఠాతృత్వం సర్వజ్ఞాతృత్వంచ ॥49॥

తద్వైరాగ్యాదపి దోషబీజక్షయే కైవల్యమ్ ॥50॥

స్థాన్యుపనిమంత్రణే సంగస్మయాకరణం పునరనిష్టప్రసంగాత్ ॥51॥

క్షణతత్క్రమయోః సంయమాద్వివేకజం జ్ఞానమ్ ॥52॥

జాతిలక్షణదేశైరన్యతానవచ్ఛేదాత్ తుల్యయోస్తతః ప్రతిపత్తిః ॥53॥

తారకం సర్వవిషయం సర్వథావిషయమక్రమం చేతి వివేకజం జ్ఞానమ్ ॥54॥

సత్త్వపురుషయోః శుద్ధిసామ్యే కైవల్యమ్ ॥55॥

ఇతి శ్రీపాతంజలయోగదర్శనే విభూతిపాదో నామ తృతీయః పాదః ।