ପତଂଜଲି ୟୋଗ ସୂତ୍ରାଣି - 2 (ସାଧନ ପାଦ) - ପତଞ୍ଜଳି ଯୋଗ ସୂତ୍ର

ଅଥ ସାଧନପାଦଃ ।

ତପଃ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟେଶ୍ଵରପ୍ରଣିଧାନାନି କ୍ରିୟାୟୋଗଃ ॥1॥

ସମାଧିଭାଵନାର୍ଥଃ କ୍ଲେଶତନୂକରଣାର୍ଥଶ୍ଚ ॥2॥

ଅଵିଦ୍ୟାସ୍ମିତାରାଗଦ୍ଵେଷାଭିନିଵେଶାଃ କ୍ଲେଶାଃ ॥3॥

ଅଵିଦ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରମୁତ୍ତରେଷାଂ ପ୍ରସୁପ୍ତତନୁଵିଚ୍ଛିନ୍ନୋଦାରାଣାମ୍ ॥4॥

ଅନିତ୍ୟାଶୁଚିଦୁଃଖାନାତ୍ମସୁ ନିତ୍ୟଶୁଚିସୁଖାତ୍ମଖ୍ୟାତିରଵିଦ୍ୟା ॥5॥

ଦୃଗ୍ଦର୍ଶନଶକ୍ତ୍ୟୋରେକାତ୍ମତେଵାସ୍ମିତା ॥6॥

ସୁଖାନୁଶୟୀ ରାଗଃ ॥7॥

ଦୁଃଖାନୁଶୟୀ ଦ୍ଵେଷଃ ॥8॥

ସ୍ଵରସଵାହୀ ଵିଦୁଷୋଽପି ତଥାରୂଢୋଽଭିନିଵେଶଃ ॥9॥

ତେ ପ୍ରତିପ୍ରସଵହେୟାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ॥10॥

ଧ୍ୟାନହେୟାସ୍ତଦ୍ଵୃତ୍ତୟଃ ॥11॥

କ୍ଲେଶମୂଲଃ କର୍ମାଶୟୋ ଦୃଷ୍ଟାଦୃଷ୍ଟଜନ୍ମଵେଦନୀୟଃ ॥12॥

ସତି ମୂଲେ ତଦ୍ ଵିପାକୋ ଜାତ୍ୟାୟୁର୍ଭୋଗାଃ ॥13॥

ତେ ହ୍ଲାଦପରିତାପଫଲାଃ ପୁଣ୍ୟାପୁଣ୍ୟହେତୁତ୍ଵାତ୍ ॥14॥

ପରିଣାମତାପସଂସ୍କାରଦୁଃଖୈର୍ଗୁଣଵୃତ୍ତିଵିରୋଧାଚ୍ଚ ଦୁଃଖମେଵ ସର୍ଵଂ ଵିଵେକିନଃ ॥15॥

ହେୟଂ ଦୁଃଖମନାଗତମ୍ ॥16॥

ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦୃଶ୍ୟୟୋଃ ସଂୟୋଗୋ ହେୟହେତୁଃ॥17॥

ପ୍ରକାଶକ୍ରିୟାସ୍ଥିତିଶୀଲଂ ଭୂତେଂଦ୍ରିୟାତ୍ମକଂ ଭୋଗାପଵର୍ଗାର୍ଥଂ ଦୃଶ୍ୟମ୍ ॥18॥

ଵିଶେଷାଵିଶେଷଲିଂଗମାତ୍ରାଲିଂଗାନି ଗୁଣପର୍ଵାଣି ॥19॥

ଦ୍ରଷ୍ଟା ଦୃଶିମାତ୍ରଃ ଶୁଦ୍ଧୋଽପି ପ୍ରତ୍ୟୟାନୁପଶ୍ୟଃ ॥20॥

ତଦର୍ଥ ଏଵ ଦୃଶ୍ୟସ୍ୟାତ୍ମା ॥21॥

କୃତାର୍ଥଂ ପ୍ରତି ନଷ୍ଟମପ୍ୟନଷ୍ଟଂ ତଦନ୍ୟସାଧାରଣତ୍ଵାତ୍ ॥22॥

ସ୍ଵସ୍ଵାମିଶକ୍ତ୍ୟୋଃ ସ୍ଵରୂପୋପଲବ୍ଧିହେତୁଃ ସଂୟୋଗଃ ॥23॥

ତସ୍ୟ ହେତୁରଵିଦ୍ୟା ॥24॥

ତଦଭାଵାତ୍ସଂୟୋଗାଭାଵୋ ହାନଂ ତଦ୍ ଦୃଶେଃ କୈଵଲ୍ୟମ୍ ॥25॥

ଵିଵେକଖ୍ୟାତିରଵିପ୍ଲଵା ହାନୋପାୟଃ ॥26॥

ତସ୍ୟ ସପ୍ତଧା ପ୍ରାଂତଭୂମିଃ ପ୍ରଜ୍ଞା ॥27॥

ୟୋଗାଂଗାନୁଷ୍ଠାନାଦଶୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟେ ଜ୍ଞାନଦୀପ୍ତିରାଵିଵେକଖ୍ୟାତେଃ ॥28॥

ୟମନିୟମାସନପ୍ରାଣାୟାମପ୍ରତ୍ୟାହାରଧାରଣାଧ୍ୟାନସମାଧୟୋଷ୍ଟାଵଂଗାନି ॥29॥

ଅହିଂସାସତ୍ୟାସ୍ତେୟବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟାପରିଗ୍ରହା ୟମାଃ ॥30॥

ଜାତିଦେଶକାଲସମୟାନଵଚ୍ଛିନ୍ନାଃ ସାର୍ଵଭୌମା ମହାଵ୍ରତମ୍ ॥31॥

ଶୌଚସଂତୋଷତପଃ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟେଶ୍ଵରପ୍ରଣିଧାନାନି ନିୟମାଃ ॥32॥

ଵିତର୍କବାଧନେ ପ୍ରତିପକ୍ଷଭାଵନମ୍ ॥33॥

ଵିତର୍କାହିଂସାଦୟଃ କୃତକାରିତାନୁମୋଦିତା ଲୋଭକ୍ରୋଧମୋହପୂର୍ଵକା ମୃଦୁମଧ୍ୟାଧିମାତ୍ରା ଦୁଃଖାଜ୍ଞାନାନଂତଫଲା ଇତି ପ୍ରତିପକ୍ଷଭାଵନମ୍ ॥34॥

ଅହିଂସାପ୍ରତିଷ୍ଠାୟାଂ ତତ୍ସନ୍ନିଧୌ ଵୈରତ୍ୟାଗଃ ॥35॥

ସତ୍ୟପ୍ରତିଷ୍ଠାୟାଂ କ୍ରିୟାଫଲାଶ୍ରୟତ୍ଵମ୍ ॥36॥

ଅସ୍ତେୟପ୍ରତିଷ୍ଠାୟାଂ ସର୍ଵରତ୍ନୋପସ୍ଥାନମ୍ ॥37॥

ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟପ୍ରତିଷ୍ଠାୟାଂ ଵୀର୍ୟଲାଭଃ ॥38॥

ଅପରିଗ୍ରହସ୍ଥୈର୍ୟେ ଜନ୍ମକଥଂତାସଂବୋଧଃ ॥39॥

ଶୌଚାତ୍ସ୍ଵାଂଗଜୁଗୁପ୍ସା ପରୈରସଂସର୍ଗଃ ॥40॥

ସତ୍ତ୍ଵଶୁଦ୍ଧି-ସୌମନସ୍ୟୈକାଗ୍ୟ୍ରେଂଦ୍ରିୟଜୟାତ୍ମଦର୍ଶନ-ୟୋଗ୍ୟତ୍ଵାନି ଚ ॥41॥

ସଂତୋଷାତ୍ ଅନୁତ୍ତମଃସୁଖଲାଭଃ ॥42॥

କାୟେଂଦ୍ରିୟସିଦ୍ଧିରଶୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟାତ୍ ତପସଃ ॥43॥

ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟାଦିଷ୍ଟଦେଵତାସଂପ୍ରୟୋଗଃ ॥44॥

ସମାଧିସିଦ୍ଧିରୀଶ୍ଵରପ୍ରଣିଧାନାତ୍ ॥45॥

ସ୍ଥିରସୁଖମାସନମ୍ ॥46॥

ପ୍ରୟତ୍ନଶୈଥିଲ୍ୟାନଂତସମାପତ୍ତିଭ୍ୟାମ୍ ॥47॥

ତତୋ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵାନଭିଘାତଃ ॥48॥

ତସ୍ମିନ୍ ସତି ଶ୍ଵାସପ୍ରଶ୍ଵାସୟୋର୍ଗତିଵିଚ୍ଛେଦଃ ପ୍ରାଣାୟାମଃ ॥49॥

(ସ ତୁ) ବାହ୍ୟାଭ୍ୟଂତରସ୍ତଂଭଵୃତ୍ତିର୍ଦେଶକାଲସଂଖ୍ୟାଭିଃ ପରିଦୃଷ୍ଟୋ ଦୀର୍ଘସୂକ୍ଷ୍ମଃ ॥50॥

ବାହ୍ୟାଭ୍ୟଂତରଵିଷୟାକ୍ଷେପୀ ଚତୁର୍ଥଃ ॥51॥

ତତଃ କ୍ଷୀୟତେ ପ୍ରକାଶାଵରଣମ୍ ॥52॥

ଧାରଣାସୁ ଚ ୟୋଗ୍ୟତା ମନସଃ ॥53॥

ସ୍ଵଵିଷୟାସଂପ୍ରୟୋଗେ ଚିତ୍ତସ୍ଵରୂପାନୁକାର ଇଵେଂଦ୍ରିୟାଣାଂ ପ୍ରତ୍ୟାହାରଃ ॥54॥

ତତଃ ପରମାଵଶ୍ୟତେଂଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ॥55॥

ଇତି ପାତଂଜଲୟୋଗଦର୍ଶନେ ସାଧନପାଦୋ ନାମ ଦ୍ଵିତୀୟଃ ପାଦଃ ।